SAKARYA MEYDAN MUHAREBELERİ ROTASI
- Haluk Hızlıalp
- 14 Kas
- 7 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 16 Kas
07-08 Kasım 2025 tarihlerinde Kurtuluş Savaşı'mızın Batı Cephesi'ndeki ''Sakarya Meydan Muharebeleri'' sürecini yerinde görüp, daha iyi anlayarak paylaşmak için Polatlı ve Haymana'ya bir gezi ve ziyaret yapmak istedik.
Rota planlamasını aşağıdaki unsurlara göre oluşturduk :
Sakarya Meydan Muharebesi Tarihî Millî Parkı, Gazi, 06900 Polatlı/Ankara
POTA POLATLI TARİHİ ARAŞTIRMA MERKEZİ, Yeni, Yenimahalle Gordion Caddesi Ni : 29, 06900 Polatlı/Ankara
ÇALDAĞ MÜZESİ - ESKİ ÇALDAĞ İLKOKULU (SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ HAYMANA ZİYARETÇİ TANITIM MERKEZİ)
O çok önemli dönemi kısaca özetlemeye çalışarak edindiğimiz bilgi ve izlenimleri sizlerle paylaşmaya çalışalım...
Kurtuluş Savaşı’nın Batı Cephesi, Türk ordusunun Yunan işgaline karşı savaştığı cephedir. 1919–1922 yılları arasında süren bu mücadele, bağımsızlık savaşının en belirleyici safhasıdır.
Aşağıda Batı Cephesi savaşlarının kronolojisi ve savaş güzergahları (coğrafi ilerleme hattı) verilmiştir:
Polatlı ve Haymana arasındaki muharebelere gelmeden önce özetle neler yaşandı ?
1. Kuvayı Milliye Dönemi (1919 – 1920 başları)
Mayıs 1919: Yunan ordusu İzmir’i işgal etti (15 Mayıs).
Haziran–Eylül 1919:
Ayvalık’ta Ali Çetinkaya,
Akhisar–Salihli–Alaşehir’de Çerkez Ethem,
Nazilli–Aydın–Söke hattında yerel direniş birlikleri.
Bu dönemde düzenli ordu yoktu, halk milisleriyle savunma yapıldı.
2. Düzenli Orduya Geçiş ve Birinci İnönü Savaşı (1920–1921)
Kasım 1920: TBMM, Kuvayı Milliye birliklerini lağvedip Düzenli Orduyu kurdu.
Batı Cephesi Komutanı: İsmet (İnönü) Bey.
6–11 Ocak 1921 – I. İnönü Savaşı:
Yer: Eskişehir–İnönü yakınları.
Sonuç: Türk ordusunun ilk düzenli ordu zaferi.
Önemi: TBMM otoritesi güçlendi, Londra Konferansı daveti geldi.
3. İkinci İnönü Savaşı (23 Mart – 1 Nisan 1921)
Yer: İnönü (Bozüyük–Eskişehir arası)
Sonuç: Yunan ilerlemesi durduruldu.
Önemi: Türk ordusunun düzenli yapısına güven arttı.
4. Kütahya–Eskişehir Muharebeleri (10–24 Temmuz 1921)
Yunan ordusu yeniden saldırıya geçti.
Türk ordusu ağır kayıplar verdi, Sakarya Nehri’nin doğusuna Polatlı-Haymana arasına çekildi.
Ankara’nın savunması hazırlık aşamasına girdi.
Mustafa Kemal Paşa, 5 Ağustos 1921’de Başkomutan oldu.
POLATLI-HAYMANA ARASINDA SON KALE HAYMANA
Gezimizde ilk durağımız Polatlı oldu.
İlk olarak olarak Pota (Polatlı Belediyesi Tarihi Alanlar Tanıtım Merkezi) ni ziyaret ediyoruz. Saat 17:00 olduğu için içeri giremesek te girişteki haritalardan önemli bilgiler alıyoruz.
Milli Park olarak ilan edilen bu alanın önemli noktalarını aşağıdaki gibi sıralıyoruz :
Dua Tepe; Kartal Tepe; Sakarya Zafer Anıtı; Sarıçal Tepe Mevzileri; Halide Edip Adıvar ve Milli Mücadele Kadın Kahramanları Müzesi; Gazi Tepe; Alagöz Karargahı Müzesi; Malıköy Tren İstasyonu Müzesi; Zafer Tepe; 12. Grup Şehitliği; Mangal Dağı Mevzileri; İkiz Tepe Şehitliği.
Bu topraklarda Türk tarihi açısından bir varoluş destanı yazılmıştır.
Bu savaş dünya harp tarihine dünyanın en uzun meydan muharebesi olarak geçmiştir. 23 Ağustos-13Eylül 1921 tarihleri arasında yapılan ve Türk Ulusu için bir ölüm kalım savaşı olan Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği bu alanlar 08 Şubat 2015 günü Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı olarak resmi gazetede yayınlanarak kanunlaştı.
Cumhuriyetimizin temellerinin atıldığı atalarımızın kanları ile sulanmış Polatlı ve Haymana topraklarını kapsayan 14 parçadan oluşan 13.850 hektarlık alan artık gelecek kuşaklar için bir tarihsel hafıza deposu niteliği taşımaktadır… Değerli öğretmenleri ile birlikte tüm gençlerimizin ve her eşit Türk Vatandaşının mutlaka gelip ziyaret ederek bugünkü yaşantılarını borçlu oldukları atalarını her zaman minnet duygusuyla anmalarını ve unutmamalarını diliyoruz.
https://www.youtube.com/watch?v=VbUurnWn5qM&t=48s - 12. Grup Şehitliği Videosu.
Kurtuluş Savaşı'nda Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk'ün komutasında başlatılan karşı taarruz sonunda elde edilen başarının bir anıt simgesidir Dua Tepe. Ve 10 Eylül 1921 tarihinde giriştiğimiz karşı mücadele sonunda düşman elinden kurtarılan ilk tepedir.
https://www.youtube.com/watch?v=NyHBXMVG7Nk - Sakarya Meydan Muharebeleri Tarihi Milli Parkı - Dua Tepe 10 Eylül 1921.
https://www.youtube.com/watch?v=I_vdLh06rDA - Sakarya Meydan Muharebeleri Tarihi Milli Parkı - Kartal Tepe Mehmetçik Anıtı.
SON KALE HAYMANA
Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Ankara’nın tarihinde önemli bir yere sahip, Milli Mücadelenin en önemli safhası, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihe geçen; “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır, o satıh bütün vatandır” sözünü söylediği, Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği ve kazanıldığı topraklar HAYMANA’dır.
Haymana, hedefi TBMM’nin merkezi Ankara’ya ulaşmak olan Yunan ordusunun ilerleyişinin kırıldığı, durdurulduğu ve hezimete uğratıldığı son nokta, SON KALE’dir.
23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihleri arasında 22 gün 22 gece süren ve İstiklal Savaşının dönüm noktasını teşkil eden Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği toprakların büyük bir bölümü o yıllarda da, bugün de Haymana sınırları içindedir. Savaş sırasında Haymana’nın 84 köyü işgale uğramıştır. Yunan ordusunun ilerleyişi karşısında Haymana boşaltılmaya başlanmış, Askerlik Şubesi önce Karagedik köyüne, oradan da Nallıhan ilçesine geçici olarak nakledilmiştir. Savaşın en şiddetli geçtiği;
23-24 Ağustos Mangal Dağı Muharebeleri,
25-27 Ağustos Gedikli Muharebeleri,
26-27 Ağustos Türbetepe ve Köseaptallı Muharebeleri,
27-30 Ağustos Harhor Muharebeleri,
27 Ağustos-2 Eylül Güzelcekale Muharebeleri, (İçlerinde Yarbay Esat Faik Bey ve 42. Alay Komutanı Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan’ın da olduğu 3.824’ü şehit olmak üzere 8.540 zayiat verdiğimiz muharebe).
30 Ağustos-3 Eylül Çal Dağı Muharebeleri bugün de Haymana topraklarıdır.
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Türk ordusuna: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.” emrini Türbe Tepe Muharebeleri sırasında vermiştir.
Geceli gündüzlü geçen Çal Dağı Muharebeleri esnasında Türkiye Büyük Millet Meclisi, verilen direniş için orduya selam ve iyi dilek mesajı göndermiştir.
https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/21_sakarya_anit_sehitlikler.pdf - KURTULUŞ SAVAŞI'NDA SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ, ANITLAR VE ŞEHİTLİKLERİ.
Milli Park ilanından önce, Sakarya Meydan Muharebesi’nde Türk ordusunun bilinen zayiatı; 5.713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 8.629 kayıp olmak üzere 33.650’dir.
Savaşın geçtiği bölgelerde son 2 yıl içerisinde jeo-radarlarla 150.000 metrekarelik alan taranmış, sistematik arama çalışmalarıyla 115 şehitlik alanı tespit edilmiş, 2.666-3.397 arasında şehide ulaşılmış, şehit mezarları koruma altına alınmıştır.
Bu durum İstiklal Marşımızın şu dizelerini ortaya koymaktadır:
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda , Şüheda fışkıracak toprağı sıksan Şüheda…
Alanın halka daha iyi anlatılabilmesi için Sakarya Meydan Muharebeleri ve Haymana Ziyaretçi Merkezleri ile Kirazoğlu, Ahırlıkuyu ve Evliyafakı köylerinde 3 adet tanıtım birimi oluşturulmuştur.
Burada ismi geçen Sakarya, Ankara sınırlarına yakın durumda olan Sakarya Nehri'nin isminden geliyor.
Özetle toparlayacak olursak;
Temmuz 1921 Eskişehir'i ele geçiren Yunan Ordusu, tüm gücüyle Ankara yönüne doğru hücuma geçti.
Eskişehir ve Kütayha'da zafer kazanan Yunan Ordusu, büyük bir özgüvenle Ankara'ya doğru harekete geçerken, Ankara'da ise büyük bir yokluk ve ümitsizlik hakimdi.
Hedefleri, Ankara'ya girerek direnişin merkezini ele geçirmek ve Milli Mücadele'yi sona erdirmekti. Batı ve Ortodoks Kilisesi destekli ''Megali İdea'' yani ''Büyük Yunanistan'' hayaliyle tarihlerinin en güçlü ordusunu kuran Yunanistan'ın önünde artık tek bir engel kalmıştı. O da Ankara'yı işgal ederek direnişçi Türklerin son kalelerini de fethetmek. Tüm hazırlıklarını bu doğrultuda yaptılar ve 1921 Ağustos ayı sonuna doğru Ankara'ya doğru saldırıyı başlattılar.
Bazı milletvekilleri son derece kötümser bir tavırla savaşın kaybedildiğini düşünüyor ve Ankara'nın derhal boşaltılması gerektiğini savunuyordu. Meclis'in Kayseri'ye taşınması teklif edilse de kabul edilmedi.
Ankara son ana kadar savunulacaktı.
Bu dönemde Mustafa Kemal Paşa, Meclis'ten başkomutanlık yetkisi alarak Polatlı'ya Ordu'nun başına hareket etti. Ölüm kalım savaşını bizzat kendisi yönetecekti. Ne var ki son yenilgiden sonra bitap düşen Ordu çok zor durumdaydı…
Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele'nin kader savaşı için Polatlı'ya hareket ettiğinde, Eskişehir'den çekilen Türk Ordusu da Polatlı önlerinde bir savunma hattı oluşturdu.
22 Ağustos 1921 tarihinde Yunan Ordusu hücuma geçti. Bu tam 22 gün sürecek bir meydan savaşının da başlaması demekti.
Batı destekli Yunan Ordusu her anlamda daha üstün durumda olmasına rağmen Mustafa Kemal Paşa, son derece akıllı bir taktikle savaşı geniş bir alana yayarak Yunan Ordusu'nu yıpratmayı başardı.
Bu taktik binlerce yıllık Türk savaş-savunma geleneğinde ‘’Turan Taktiği’’ olarak olarak geçer. Hilâl Taktiği, Kurt Kapanı veya Turan Taktiği düşman güçlerini dağıtıp çevreleyerek yok etmeyi amaçlayan bir askeri manevra olup aldatıcı bir geri çekilme ve mevzilenme biçimidir.
Belli başlı tepeler ele geçirilse de Türk Savunma mevzileri kendi gücünü koruyup savunma hattında geçit vermemeyi başardı.
Yunan Ordusu'nun tüm gücüyle savunma mevzilerini yarmak için çabaladığı dönemde Mustafa Kemal Paşa, tarihe altın harflerle yazılan şu meşhur emrini verdi;
'Hatt-ı Müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı şehit kanıyla sulanmadıkça kaderine terk olunamaz.'
Bu ifadelerin anlamı şuydu: Her birlik kendi bulunduğu noktayı savunacak, başka birlikler geri çekilmek durumunda ya da zorunda kalsa dahi her asker tekrar toparlanabildiği her anda pozisyon alıp savunmaya devam edecek. Yani Savunma Hattı savunması değil vatan sathına yayılmış nokta savunması yapılacak. Tek karış toprak parçası bile savaşmadan teslim edilmeyecek.
Bu tarihi emirin ardından içinde bulundukları vaziyetin hayati önemde olduğunu daha iyi anlayan Türk Ordusu, göğüs göğüse savaşarak çetin direnişini sürdürmüştür.
Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos – 13 Eylül 1921) – Seyahat Rotamız.
Yer: Polatlı – Haymana hattı, Sakarya Nehri çevresi (Ankara’nın 50–100 km batısı)
Komutan: Mustafa Kemal Paşa (Başkomutan)
Sonuç: Büyük Türk zaferi.
Yunan ordusu geri çekildi, taarruz gücünü yitirdi.
Önemi:
Dönüm noktasıdır (“Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır.”)
TBMM’nin otoritesi kesinleşti.
Sovyet ve Fransa ile anlaşmalar hızlandı (Kars ve Ankara Antlaşmaları).
13 Eylül 1921 tarihine kadar saldırılarını sürdüren Yunan Ordusu, kısmi başarılar elde etse de cepheyi yaramadı.
Ankara yönünün bir türlü açılamaması ve direnişin kırılamaması sonucunda ise Yunan Ordusu Sakarya Nehri'nin Batı'sına çekilmek zorunda kaldı.
22 gün 22 gece süren savunmanın ardından Ankara düşmedi. Yokluk içinde mücadele eden Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları, Batı destekli güçlü ve kararlı bir düşman karşısında tutunmayı başardı.
Bu savaşın ardından Kurtuluş Savaşı'nın kazanılabileceğine yönelik inanç da arttı.
Sakarya Meydan Savaşı, insanlık tarihinin en uzun süren meydan savaşı olarak kabul ediliyor. 22 gün boyunca, çok küçük bir alanda bitmeyen çatışma ve direniş büyük bir destanın yazılmasına yol açtı.
Savaşta çok sayıda subayın şehit olması veya yaralanması nedeniyle bu savaşa "Subay Savaşı" adı verilmiştir. Bu durum, savaşın şiddetini ve Türk ordusunun yaşadığı zorlukları gösterir. Aynı zamanda, Türk subaylarının cesaretini ve vatanseverliğini de vurgular. Sakarya Savaşı, Yunan ordusunun taarruz gücünü kırmış ve Sevr Antlaşması'nın geçersizleşmesine yol açmıştır.
Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun zayiatı; 5713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 39.289`dur.
Eldeki bilgilere göre, savaşta 3.780 subayın şehit olduğu belirtilmektedir. Ancak, bu rakam kesin olmayıp, savaşın şiddeti ve kapsamı göz önüne alındığında, şehit sayısının daha fazla olabileceği düşünülmektedir.
Bu savaşın ardından Ankara'da büyük bir coşkuyla karşılanan Mustafa Kemal Paşa, Meclis içindeki muhaliflerini de susturdu. Aynı zamanda İkinci bir Kurtuluş Savaşı başlatmak için Anadolu'ya geçmeyi planlayan Enver Paşa, Sakarya zaferi sonrası bu planlarını ertelemek zorunda kaldı.
Bu zafer aynı zamanda, Fransa ve İtalya gibi devletlerin, Ankara hükümeti ile ilişkiler kurmasının ve daha temkinli bir politikayı hayata geçirmelerinin önünü açtı. İtalya, Anadolu'daki askerlerini bütünüyle geri çekmeye karar verdi.
O güne kadar Milli Mücadele'ye mesafeli yaklaşan çok sayıda subay ve üst düzey Osmanlı bürokratı Anadolu'ya geçmeye karar vererek mücadeleye katıldılar.
Yeniden canlanan ve zafere inancı perçinlenen Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları ise Sakarya Savaşı'ndan tam bir sene sonra karşı taarruza geçerek Yunan Ordusu'nu mağlup etti ve Milli Mücadele'yi zaferle sonuçlandırdı.
Sakarya, aynı zamanda, İkinci Viyana Kuşatması'ndan beri sürekli geri çekilen Türk Ordusu'nun son savunma savaşıdır.
Yorumlar