21 HAZİRAN
- Haluk Hızlıalp
- 21 Haz
- 2 dakikada okunur
21 Haziran en uzun gün, güneşin gök kubbede en uzun kaldığı gün ve Yaz Gündönümü olarak anılır. Güneşin Yengeç Burcuna girdiği “Dönence” denilen ve mevsim döngüsünün kutlandığı zaman dilimi. Sibirya Yakutistan’ında binlerce yıldır yaşayan Yakut Türkleri 21 Haziran gününü özel ritüeller ile kutlarlar…Bu kutlamaya ''Isıyah Bayramı'' da denir.
Kün (Güneş) ve Od (Ocak-Ateş) kültleri kapsamında Türkçe Uçur edimi ile bağlantılı, uçan, yani göğe yükselen Ateşler yakılır. Uçurlu Od deyişi bu töreni (ritüeli) anlatır. Sibirya Türk ve akraba Moğol halkları, 21 Haziran Yaz Gündönümünde “Ulu Od” (Büyük Ateş) yakarlar. Bu tören Gökteki "Ulu Od” yani Güneşin doğuşunu kutlamak için yapılır. Bu tören Yakutlarda Yeni Yıl kutlaması olarak ta anılır.
Türk evren anlayışında Güneşin yerleştirildiği Doğu yönünde "Ulu Od” yani Büyük Ateş, Ay'ın yerleştirildiği Batı yönünde ise "Kiçi Od” yani Küçük Ateş yakılır. Çünkü Kamlar (Şamanlar) Ocağa karşı söyledikleri dualarda, Ateşe "Güneş ve Ay'dan ayrılmışsın" der. Ateşin gökten geldiğini düşünür ve kutlu kabul ederler.
Yakut Türkleri ağaçtan yaptıkları tahta direklerin tam ortasında olan daireden, Güneşin aynı hizadan doğuşunu bekler. Bu çok kadim simgesel bir törendir ve bir tür arkaik takvim olarak görülür.
Yakut Türkleri'nde Yaşam Ağacı, aynı zamanda Dünya Ağacı olarak da bilinir ve Türk kültüründeki çok kadim ve önemli bir kutsal simgedir. Farklı Türk topluluklarının ortak inanışlarında türeyiş efsanelerine konu olan Ulu Kayın, Bayterek ve Aal Luuk Mas gibi farklı isimlerle anılır. Bu ağaç, dünyayı merkezinden öte aleme bağlayan bir simgedir ve eski Türk inançlarında çok önemli bir yer tutar. Ayrıca, bu kavramın Türk kültürlü halklar arasında yer alan Altay, Çuvaş, Uygur, Başkurt, Tatar, Yakut, Moğol ve Macar mitolojilerinde de farklı isimlerle var olduğu görülür. Yaşamın, evrenin ve kozmik düzenin simgesidir.
Not: Öz kültürümüzde ağacın bu denli kadim ve evrensel bir değeri varken günümüzde Türkiye Cumhuriyeti'ni yönetenlerin Zeytin Ağacı katliamına neden olacak, zeytinliklerin kömüre, madene feda edilmesine yol açacak düzenlemeleri bir kez daha (11.kez) Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunmalarına ne demeli !!! Adalet ve Kalkınma Partisi iktidara geldikten sonra birçok yasayı değiştirdi. Zeytincilik Yasası da onlardan birisi. Yapılmak istenen değişikliğin özü zeytin sahalarının imara, sanayiye, madenciliğe açılması. Bu da iktidar ve çevresinin kadim Türk töre ve kültüründen haberdar ya da hiç ilgili olmadığının açık kanıtı. Bu zihniyetin bir an önce Türkiye'nin başından uzaklaştırılması ve öz kültür değerlerine tekrardan dönülmesi gerekiyor !
Ayrıca, 'Yakut Yaşam Ağacı Kolye' gibi takı tasarımlarında da sıklıkla karşımıza çıkar, bu da simgenin halk tarafından kutsal olarak benimsendiğini ve kültürel önemini gösterir.
Aradaki uzun zaman ve mesafeye rağmen Yakut Türkçesi ile günümüz Anadolu-Türkiye Türkçesi arasındaki şaşırtıcı derecede benzer sözcüklere bazı örnekler :
Acıkmak (Aççıktaa), Ad (Aat), Ağrı (Iarıı), Baş (Bas), Börek (Börüök), Dogma (Dogma), Dolu (Tolon, Toloru), Emmek (Em), Enayi-Aptal (Appaala), Et (Et), Güç (Küüs), Güçlü (Küüsteex), Güçsüz (Küühe suox), sız, suz eki (suox), İlke-Töre (Törüt), İnsan-Kişi (Kihi), İnsancıl (Kihilii), Kaz (Xaas), Kazı (Xahu), Okumak, Öğrenmek (Üören), Okutmak, Öğretmek (Üöret), Öğrenci (Üöreneççi), Öğretmen (Üöreteeççii), Ölmek (Öl), Ölüm (Ölüü), Öç (Ös), Vişne (Vişnya), Yastık (Sıttık), Yaş (Saas)..
Bir (biir), İki (İkki), Üç (Üs), Dört (Tüört), Beş (Bies), Altı (Alta), Yedi (Sette, İtalyanca;sette-Fransızca; sept), Sekiz (Ağıs), Dokuz (Toğus), On (Uon)...
Yorumlar